Partycypacja
Partycypacja jest jedną z wartości, które leżą u podstaw EZR. To nie tylko uczestnictwo – to współtworzenie, partnerstwo i współodpowiedzialność. Dzielenie się odpowiedzialnością za projekt oraz podejmowanie wspólnych decyzji wzmacniają w młodych ludziach postawę proaktywną, poczucie sprawczości, odpowiedzialności i własnej wartości.
Podstawą partycypacji jest dialog dorosłych z dziećmi i młodzieżą, otwartość, ciekawość tego, w jaki sposób młodzi ludzie patrzą na świat. To proces wymagający od dorosłych gotowości do oddawania odpowiedzialności i dzielenia się władzą. Nie zawsze jest to łatwe. Warto poświęcić trochę czasu na refleksję i zadać sobie na początek kilka pytań:
- Czy mam gotowość wysłuchać młodych ludzi, wziąć pod uwagę ich zdanie i traktować je poważnie (również w sytuacji, kiedy się z nim nie zgadzam)?
- Czy ciekawi mnie, co młodzi ludzie myślą? Czy umiem spojrzeć na to bez oceniania?
- Czy potrafię oddawać inicjatywę w ręce młodzieży? Czy jest coś, czego się obawiam?
W drodze do partycypacji
Źródło: PNWM na podstawie „Drabiny uczestnictwa” Rogera A. Harta
Rysunek powyżej to jeden z najbardziej znanych modeli partycypacji dzieci i młodzieży – „Drabina uczestnictwa” Rogera A. Harta. Pierwsze trzy szczeble drabiny nie są partycypacją (manipulacja, dekoracja i tokenizm). Opisują one sytuacje, w których głos młodych ludzi jest tylko wykorzystywany przez dorosłych. Brakuje tutaj świadomego uczestnictwa, a partycypacja jest pozorna.
Kolejne szczeble opisują sytuacje, w których młodzi ludzie są na różnych poziomach włączeni i współpraca między nimi a dorosłymi ma miejsce. Te szczeble drabiny Harta mogą pomóc spojrzeć na różne formy współpracy i partycypacji w realizowanych przez Państwa spotkaniach młodzieży. Warto zaznaczyć, że żadna z nich nie jest lepsza albo gorsza. Wszystko zależy od gotowości i umiejętności współdziałania po obu stronach, a często także od zewnętrznych okoliczności. Ten model może być podstawą do refleksji i szukania nowych możliwości włączania młodych ludzi we współtworzenie projektów.
- Informowanie: Dorośli informują młodych ludzi o działaniach, w które mogą się zaangażować. Młodzież rozumie cel projektu oraz swoją w nim rolę. Wie, czego projekt dotyczy i dlaczego jest realizowany. Podejmowanie decyzji i planowanie działań jest po stronie dorosłych. Jest to minimalny poziom partycypacji, który należy zapewnić podczas realizacji projektów i spotkań młodzieży.
- Konsultowanie: Młodzi ludzie mogą wypowiedzieć się na temat planowanych działań i są informowani o tym, w jaki sposób ich opinie zostaną uwzględnione. Po konsultacjach dorośli podejmują decyzje. Na etapie planowania spotkania międzynarodowego organizatorzy mogą porozmawiać z młodzieżą o jej zainteresowaniach i pomysłach. Jaki temat chcieliby poruszyć podczas spotkania z rówieśniczkami i rówieśnikami z innych krajów? Jakie mają pomysły na wspólne spędzanie czasu?
- Dorośli inicjują projekt lub spotkanie młodzieży, a decyzje na temat jego przebiegu podejmują wspólnie z młodymi ludźmi. Wszyscy razem planują kolejne kroki, takie jak wybór tematu spotkania, miejsca, form pracy czy zaproszonych gości. Młodzi ludzie są częścią zespołu realizującego projekt.
- Młodzi ludzie inicjują projekt i samodzielnie go realizują. Podejmują samodzielnie także wszystkie decyzje. To sytuacja, w której pomysł na projekt i odpowiedzialność za jego realizację leżą całkowicie po stronie młodzieży. Dorośli pozostają blisko i są gotowi do pomocy, jeśli zostaną o nią poproszeni. Podczas międzynarodowego spotkania można w taki sposób stworzyć na przykład przestrzeń do realizacji inicjatyw młodzieżowych lub miniprojektów.
- Młodzi ludzie samodzielnie inicjują i realizują działania, natomiast ważne decyzje podejmują w partnerstwie z dorosłymi.
Wspólne odkrycia
Międzynarodowe spotkanie młodzieży można porównać do trwającej wiele dni wędrówki na szczyt. Wspólne działania w duchu partycypacji to wielka przygoda i proces uczenia się dla wszystkich – młodych i dorosłych. Na tej drodze mogą pojawić się wyzwania, z których warto sobie zdawać sprawę. Poniżej znajduje się kilka inspiracji, które mogą być wsparciem dla tych, którzy wyruszają w tę drogę:
- Partycypacja wymaga czasu – planując projekt trzeba uwzględnić, że wspólne podejmowanie decyzji jest bardziej czasochłonne niż w pojedynkę. Żeby zbudować relacje i zaufanie, także potrzeba czasu.
- Kluczem jest komunikacja – ważne jest korzystanie ze słów i wyrażeń zrozumiałych dla młodzieży i szukanie porozumienia.
- Stosowanie różnorodnych metod oraz stwarzanie okazji do wypowiedzi zwiększają szansę na zaangażowanie uczestniczek i uczestników. Zdarza się, że młodzi ludzie nie angażują się w działania dlatego, że proponowane formy są dla nich niezrozumiałe albo nieciekawe. Może na przykład okazać się, że niektórym trudno wyrazić swoje opinie i myśli słowami, a łatwiej im to zrobić poprzez rysowanie czy stworzenie krótkiego wideo. Innym razem można skorzystać z gier i zabaw zamiast z dyskusji. Pomysły na aktywne metody pracy znajdują się w naszej Pomysłodzielni.
- Podstawą partycypacji jest bezpieczna przestrzeń i zaufanie. Niestety, wiele młodych osób jest nieufnych, gdy pytamy je o zdanie. Jednym z powodów tego braku zaufania mogą być trudne doświadczenia z przeszłości, kiedy głos młodego człowieka nie był uwzględniany przez dorosłych. Ponadto niektóre osoby nie są przyzwyczajone do wypowiadania się publicznie w ważnych dla siebie kwestiach, dlatego mogą czuć się niepewnie lub nieswojo. Pierwszym krokiem do działań partycypacyjnych jest więc zbudowanie takiej atmosfery, w której młodzi ludzie nie będą bali się wyrazić swojego zdania. Ważna jest także przejrzystość – młodzież powinna wiedzieć, dlaczego jest pytana i jak wykorzystane zostaną informacje, którymi się dzieli. Proces budowania zaufania może wymagać czasu, ale warto go poświęcić i nie zrażać się niepowodzeniami.
- Partycypacyjne metody pracy z grupą mogą być inspiracją do pracy z młodzieżą, ale metody to nie wszystko. Kluczowe są zawsze postawa i podejście osób dorosłych (p. rola osoby dorosłej) oraz otwartość na dialog.
Metody aktywnego uczestnictwo
W naszej Pomysłodzielni znajduje się wiele metod, które można wykorzystać w pracy z młodzieżą. Można przeszukiwać ją w oparciu o różne kryteria, np. według tematów, wielkości grupy, wieku lub słów kluczowych. Zachęcamy do korzystania z tego zbioru!
Partycypacyjne metody nauczania to na przykład:
- burza mózgów,
- praca w małych grupach (World Cafe, Open Space),
- debaty i dyskusje,
- gry i symulacje,
- ćwiczenia integracyjne (lodołamacze),
- ćwiczenia energetyzujące (energizery),
- metody teatralne, odgrywanie ról,
- konkretne przykłady z życia (case studies).