A dlaczego?
Metoda ta zachęca do dociekania pierwotnych przyczyn danego zjawiska. Można ją wykorzystać w pracy nad różnymi tematami związanymi ze zrównoważonym rozwojem. Pomaga zrozumieć złożoność zjawisk i ich konsekwencje.
Tytuł
A dlaczego?
Cel
Zdobywanie wiedzy i umiejętności
Wiek
od 13 lat
Wielkość grupy
10 – 25 osób
Miejsce
wewnątrz, zewnątrz, online
Czy grupy narodowe się znają?
nie
Z przygotowaniem
tak
Kontakt fizyczny
nie
Znajomość języka obcego
tak
Ruch
nie
Potrzebne materiały
duże arkusze papieru (flipcharty), karteczki samoprzylepne lub karty moderacyjne, markery i długopisy, zestaw pytań.
Streszczenie
Ćwiczenie zachęca do dociekania pierwotnych przyczyn danego zjawiska. Zaczynając od pytania „dlaczego?”, zespoły zapisują na karteczkach powody danego zjawiska i zadają kolejne pytania „dlaczego?”, wnikając coraz głębiej w jego dalsze przyczyny. Ćwiczenie pomaga zwrócić uwagę na złożoność zjawisk. Może stanowić pierwszy krok do planowania działań.
Przygotowanie
Przygotuj zestaw pytań zaczynających się od słowa „dlaczego”, związanych z tematem spotkania. Pytania można także opracować razem z młodzieżą – na przykład podczas wcześniejszych dyskusji grupowych.
Przykłady pytań:
„Dlaczego w twoim mieście brakuje bezpiecznych ścieżek rowerowych?”. „Dlaczego postrzegamy świat stereotypowo?”. „Dlaczego kolonializm się nie skończył?”. „Dlaczego zmiana klimatu nie jest priorytetem dla rządu?”. „Dlaczego migracje związane są ze zmianą klimatu?”. „Dlaczego na świecie są nierówności?”. „Dlaczego część ludzi na świecie nie ma dostępu do wody/edukacji?”.
Sposób przeprowadzenia
- Przygotowanie
Wyjaśnij grupie, że zadanie polega na odnalezieniu pierwotnych przyczyn danego zjawiska i zobrazowaniu ich za pomocą schematu blokowego. Podziel grupę na 3-5 osobowe zespoły (możesz skorzystać np. z tej metody podziału). Każdy zespół otrzymuje jedno pytanie rozpoczynające się od słowa „dlaczego”. Pytania możesz dostosować do tematu spotkania.
Podkreśl, że to ćwiczenie nie jest burzą mózgów. Jego celem nie jest znalezienie jak największej liczby przyczyn, lecz wnikanie w złożone związki przyczynowo-skutkowe i powiązania na wielu poziomach.
- Ćwiczenie:
Poproś zespoły o przyklejenie pytania z lewej strony arkusza flipchartu. Będzie ono punktem wyjścia do dyskusji. Grupy rozpoczynają od znalezienia dwóch, maksymalnie trzech bezpośrednich powodów zjawiska, którym się zajmują. Zapisują je na karteczkach i przyklejają w sąsiedniej kolumnie, która jest połączona strzałkami z głównym zjawiskiem. Następnie powinny zastanowić się, jakie mogą być przyczyny pierwszego zestawu powodów, czyli innymi słowy – jakie czynniki wpłynęły na ich powstanie. Pytają jak trzyletnie dziecko, które nigdy nie jest w pełni zadowolone z odpowiedzi i zadaje kolejne pytanie: „Dlaczego?”.
Na przykład jeśli przyczyną wzrostu śmiertelności ludzi w jakimś regionie świata jest brak wody pitnej, to czynnikami, które na to wpływają, są między innymi susza, zmiany klimatyczne czy zanieczyszczenie środowiska. Na każdą przyczynę może wpływać wiele czynników. Jeżeli tak jest, zespoły powinny wybrać od dwóch do trzech najważniejszych przyczyn.
Osoby uczestniczące zadają pytanie „dlaczego?” tak długo, jak tylko się da, za każdym razem dodając nową kolumnę z prawej strony poprzedniej. Rezultatem będzie schemat blokowy. Jeśli to konieczne, można dodatkowymi strzałkami czy liniami uwidocznić powiązania, napięcia lub pętlę przyczynowo-skutkową.
- Omówienie:
Najpierw wszyscy przechadzają się po sali i przyglądają arkuszom innych zespołów, które można pokrótce objaśnić.
Następnie cała grupa zbiera się na omówienie ćwiczenia. W centrum uwagi nie są już schematy poszczególnych zespołów, lecz proces ich sporządzania i szersza perspektywa. Podczas omówienia koniecznie podkreśl złożoność zjawisk. Nie ma prostych, łatwych związków przyczynowo-skutkowych, zatem w ćwiczeniu chodzi nie tyle o odkrycie prawdy, co o zrozumienie złożoności zjawisk.
Dyskusją możesz pokierować, posługując się poniższymi pytaniami:
- Jakim przeżyciem było dla Was to ćwiczenie?
- Czy mieliście w swoich zespołach trudności z uzgodnieniem przyczyn danego zjawiska? Jeśli tak, kiedy i w jaki sposób doszliście do porozumienia?
- Czy jest to sposób rozumowania, do którego jesteście przyzwyczajeni? Dlaczego tak i skąd go znacie / dlaczego nie?
- Jeśli zastanawiacie się, czy zmiana w danym obszarze jest możliwa, to popatrzcie na karteczki z prawej strony. Jakie myśli przychodzą Wam do głowy? Co jest potrzebne do tego, by zmiana mogła nastąpić? Co ją umożliwia, a co utrudnia?
- Kolejne kroki
Po tym ćwiczeniu analitycznym można przejść do kolejnego, którego celem jest szukanie rozwiązań i planowanie działań. Warto się także zastanowić nad tym, kto ma jaki wpływ na dane zjawisko i jak można na różnych poziomach działać na rzecz poprawy sytuacji (np. młodzież, szkoła, mieszkańcy i mieszkanki mojej wsi/miasta, samorządy lokalne, rząd, organizacje międzynarodowe itp.).
Ewaluacja
Poproś osoby uczestniczące w spotkaniu, aby stanęły w kręgu i zastanowiły się nad główną myślą lub refleksją, którą mają po ćwiczeniu. Zaproś po kolei wszystkie osoby do podzielenia się jednym zdaniem na ten temat.
Warianty
Ćwiczenie można wykorzystać także podczas spotkania online. Potrzebna jest platforma do pracy online, która pozwala na tworzenie oddzielnych pokoi do pracy w grupach (breakout rooms, np. na Zoom lub Teams), oraz tablica do pracy online (np. Jamboard lub Miro).
Przed spotkaniem przygotuj na tablicy online po jednej planszy z pytaniem dla każdej grupy i wytłumacz, jak dodawać na niej kolejne karteczki. Podaj instrukcję ćwiczenia według opisu powyżej. Następnie otwórz pokoje do pracy w grupach i zaproś osoby uczestniczące w spotkaniu do dołączenia do nich. Po upływie czasu pracy w grupach omów ćwiczenie na forum ze wszystkimi według wskazówek powyżej.
Źródło
Wszystkie ręce na pokład – podręcznik do edukacji na rzecz transformacji społeczno-ekologicznej, Kreisau-Initiative e. V. (opracowanie Bětka Wójcik)